వెంకటాద్రి ఉద్యమ వ్యాప్తి దృశ్యాలు

1958 సంవత్సరం. మే నెల చీరాలలో యోగేశ్వరరావు మేడపై ఒక సాయంకాల సమావేశం. చతురస్రాకారంగా అందరూ కూర్చున్నారు. అల్పాహారం ఆరగించిన అనంతరం చిరుప్రసంగ కార్యక్రమం ఆ రంభమైంది.
చీరాల విఆర్ఎస్ కళాశాల ప్రిన్సిపాల్ టేకుమళ్ళ రామారావు మాట్లాడారు. ఆయా విషయాలను తడిమి, రవీంద్రనాథ్ ఠాగోర్ మార్మిక కవితా ధోరణి మెచ్చుకుంటూ చెప్పారు. ఆయన కవితల అనుభూతి మనస్సును ఎక్కడికో తీసుకెడు తుందన్నారు.
తరువాత రావిపూడి వెంకటాద్రి (సుప్రసిద్ధ హేతువాద నాయకులు, హేతువాది పత్రిక సంపాదకులు, బహుగ్రంథ రచయిత, ప్రస్తుతం ఆయన వయసు 87 సంవత్సరాలు.) స్పందిస్తూ, రియాక్ట్ అయ్యారు. టాగోర్ ది పులుముడు వాదమని అన్నారు. సుబ్బారావు గారి వాదనను తీవ్రస్థాయిలో దుయ్యబట్టి, ఖండించారు. ఠాగోర్ మార్మిక వాదం మనుషుల్ని ముందుకు నడపజాలదన్నారు.
ఆనాటి సమావేశం రాడికల్ హ్యూమనిస్టుల గోష్ఠి. ప్రధాన అతిధి టేకుమళ్ళ రామారావు. అయినా వెంకటాద్రి అరమరికలు లేకుండా ఆయన వాదాన్ని తూర్పారబట్టారు.
టేకుమళ్ళ రామారావుకు మద్దత్తుగా లైబ్రెరియన్ నరసింహారావు మాట్లాడబోయారు. అధ్యక్ష స్థానంలో ఆవుల గోపాలకృష్ణమూర్తి వున్నారు. తనను తాను సమర్థించుకోగల శక్తి రామారావుకు వుందని చెప్పారు. తరువాత మాట్లాడుతూ, వెంకటాద్రి చెప్పినదంతా తాము అంగీకరిస్తున్నామన్నారు. ఎటొచ్చీ మా వాడు సుత్తి దీసుకొని బాదేశాడు. నేనైతే సుతిమెత్తగా ఆ మాటలనే చెప్పేవాడిని అన్నారు. సుబ్బారావును సమర్థించే వారెవరూ అక్కడలేరు. అయితే సుబ్బారావు స్నేహపూర్వకంగానే వున్నారు.
ఆవులగోపాలకృష్ణమూర్తి ఠాగూర్ పై ఉపన్యసించారు. వెంకటాద్రి ధోరణిని వివరిస్తూ మానవవాదాన్ని విడమరచి చెప్పారు. (ఆ ఉపన్యాసాన్ని రాడికల్ హ్యూమనిస్ట్ ఇంగ్లీషు వార పత్రికకు పంపాను. అయితే అది ప్రచురించటానికి శిబ్ నారాయణ్ రే ఎడిటర్ గా తటపటాయించాడు. అయితే మరొక ఎడిటర్ వి.బి. కార్మిక్ నాకు రాస్తూ ప్రచురించమని పట్టుపట్టవద్దన్నాడు. ఉత్తరోత్తరా ఏ.జి.కే. కూడా అంతటితో వదిలేయమన్నాడు.)
నాటి గోష్టిలో సిహెచ్ రాజారెడ్డి, బచ్చు వెంకటేశ్వర్లు, తోటకూర శ్రీరామమూర్తి ప్రభృతులు వున్నారు.
యోగేశ్వరరావు తరచు అలాంటి సమావేశాలు పెడుతుండేవారు. ఆయన బొంబాయిలో కొన్నాళ్ళు వున్నందున, జి.డి. పరేఖే, ఇందుమతి, వి.బి. కర్నిక్, జి.డి. దల్వి, వి.ఎం. తార్కుండే, ఎం.ఎ. రాణే, మణి బెన్ కారా, లక్ష్మణ శాస్త్రి, జోషి వంటి వారితో పరిచయస్తుడయ్యారు. ఆ ప్రభావంతో హ్యూమనిస్టు సమావేశాలు పెట్టేవారు.
ఆ రోజుల్లో ఏటా వేసవిలో చీరాలలో సాయంకాల సమావేశాలుండేవి. రాజారెడ్డి లిబర్టి ప్రెస్ హ్యూమనిస్టుల యిష్టాగోష్టి ప్రదేశం. వెంకటాద్రి ట్యూటోరియల్, విద్యాసంస్థలు నడుపుతూ, సమావేశాల్లో పాల్గొనేవారు. సంతరావూరులో తప్పనిసరిగా వేసవి చర్చా గోష్ఠులలో ఆయన ప్రసంగించేవారు. మధ్యమధ్య ఓడరేవు సందర్శన అక్కడా గోష్ఠి జరపడం ఒక అనుభూతి.

విజయవాడలో ఎమ్.ఎన్.రాయ్ శతజయంతిలో వెంకటాద్రి :
1988లో ఎమ్.ఎన్. రాయ్ శతజయంతి మహాసభ విజయవాడలో జరిగింది. తెలుగు అకాడమీ ప్రచురించిన రాయ్ పుస్తకాల అనువాదాలు (ఎన్. ఇన్నయ్య అనువదించిన వివేచన, ఉద్వేగం, విప్లవం రెండు భాగాలు, రష్యా విప్లవం, చైనాలో విప్లవం, ప్రతివిప్లవం, అధికారం, పార్టీలు, రాజకీయాలు, వి.వి. కర్నిక్ విరచిత రాయ్ జీవితచరిత్ర) ఒక సెట్ గా ఆ సందర్భంలో ఆవిష్కరించారు. నాటి మంత్రులు ఇంద్రారెడ్డి, దగ్గుపాటి వెంకటేశ్వరరావు, రాజ్యసభ సభ్యులు, ట్రినిడాడ్ రాయభారి సి. లక్ష్మన్న సమావేశంలో అధితులుగా పాల్గోన్నారు. హాలు నిండా జనం. అందులో విశిష్ఠ ఉపన్యాసకులు రావిపూడి వెంకటాద్రి. ఎన్. ఇన్నయ్య సభను నిర్వహిస్తుండగా, వెంకటాద్రి ఆ నాడు చేసిన ప్రసంగం మరపురానిది. వివిధ ఉద్యమాలు, మానవ వాద ఉద్యమ పరిణామం, ఎమ్.ఎన్. రాయ్ ఎదిగిన తీరు, కమ్యూనిస్టుల వైఫల్యాల పరంపర, మానవ వాద ఉద్యమ ఆవశ్యకత. సుదీర్ఘంగా చెప్పారు. ఆయన సమాయాభావం వల్లన ప్రసంగాన్ని తగ్గించుకోవలసి వచ్చింది. ప్రేక్షకులకు అధి నచ్చలేదు. ఇంకా కొనసాగించమని కోరారు. ఆనాటి ప్రసంగం, విజయవాడ ప్రముఖులను ఆకట్టుకున్నది. ఉద్యమానికి సంబంధం లేని మేధావులు, రచయితలు, కవులు, సభకు వచ్చి ఆకర్షితులై పుస్తకాలు కొనుక్కోని వెళ్ళారు. వెంకటాద్రి నాడు రాయ్ కు తగిన రీతిలో జోహారులు అర్పించారు.